విడాకులు సులభతరం

విడాకులు సులభతరం

వివాహ బంధంలో ఉన్న దంపతులు ఎదుర్కొంటున్న ఇబ్బందులను తగ్గించాలన్న ఉద్దేశంతో వివాహాల (సవరణల) బిల్లు-2010ను కేంద్ర ప్రభుత్వం ఆగస్టు 2010లో మొదటిసారిగా రాజ్యసభలో ప్రవేశపెట్టింది. లా కమిషన్‌ తన 271వ నివేదికలో వివాహాల (సవరణల) బిల్లు-2010ను సూచించింది. సరిదిద్దడానికి వీలు లేని వివాహాలను- విడాకులు పొందడానికి ఒక ఆధారంగా ఈ బిల్లులో ప్రతిపాదించారు. ఈ బిల్లు చట్టంగా మారితే కలుగచేసే ప్రభావాలను సభ్య సమాజం చర్చించింది. కొందరు భయాందోళనలను కూడా వ్యక్తం చేశా రు. చాలామంది న్యాయ కోవిదులు, వ్యాసకర్తలు ఈ బిల్లులోని అంశాలను వ్యతిరేకించారు.

ఈ నేపథ్యంలో పార్లమెంటరీ స్టాండింగ్‌ కమిటీకి పంపి తగు సూచనలు, సలహాలు ఇవ్వమని ప్రభుత్వం కోరింది. ఈ కమిటీ ప్రజలనుంచి సూచనలు, అభ్యంతరాలు కోరి వాటిని పరిశీలించి తన 45వ నివేదికను ప్రభుత్వానికి సమర్పించింది. జయంతి నటరాజన్‌ అధ్యక్షతన ఏర్పడిన కమిటీ 2011 మార్చి 1న సమర్పించిన తన నివేదికలో ఈ బిల్లులో తీసుకురావలసిన మార్పుల్ని సూచించింది. మార్పులు తీసుకొచ్చిన వివాహాల సవరణల బిల్లు- 2010ను కేంద్ర ప్రభుత్వం మార్చి 22న ఆమోదించింది. ఇక పార్లమెంట్‌ ఆమోదం పొంది రాష్టప్రతి ఆమోదముద్ర పొందితే చట్ట రూపం దాలుస్తుంది.

ఈ మార్పులపై కూడా విభిన్నమైన స్పందనలు వినిపిస్తున్నాయి. హిందూ సమాజం విడాకుల్ని ఆమోదించలేదు. అలాంటి భావన 19వ శతాబ్దం తొలి దశలో మన చట్టంలో లేదు. ఆ తర్వాత కాలంలో అది చట్టంలో చోటు చేసుకుంది. హిందువులకు సంబంధించి హిందూ వివాహ చట్టం, మతంతో సంబంధంలేకుండా ప్రత్యేక వివాహ చట్టం అమలులోకి వచ్చాయి. ఈ రెండు చట్టాల్లో విడాకులు పొందడానికి కొన్ని ఆధారాలు ఉన్నాయి. కాలక్రమంలో పరస్పర ఆమోదంతో విడాకులు పొందడానికి కూడా అవకాశం కల్పిస్తూ సవరణలు తీసుకొచ్చారు. ఆ అవకాశం ఉండగా మళ్ళీ ‘సరిదిద్దడానికి వీల్లేని వివాహం’ అన్న కొత్త ఆధారం ఎందుకని చాలామంది ప్రశ్నిస్తున్నారు.
ఇప్పుడున్న చట్టాల ప్రకారం వైవాహిక జీవితంలో తప్పిదం చేసినప్పుడే ఆ వ్యక్తికి వ్యతిరేకంగా కోర్టులు విడాకులు మంజూరు చేస్తున్నాయి. ఈ ఆధారాలకు మరో ఆధారం తోడైంది.

అదే పరస్పర ఆమోదంతో విడాకులు. దీనికి కూడా అదనంగా ఇప్పుడు మరో కొత్త ఆధారం 13 సి రూపంలో రాబోతోంది. ఈ నిబంధన ప్రకారం మొదట ప్రతిపాదించిన ప్రకారం మూడు సంవత్సరాలు భార్యా భర్తలు వేరుగా ఉంటే వారు విడాకులు పొందడానికి ఆస్కారం ఉంది. వైవాహిక తప్పిదం చేసిన వ్యక్తి కూడా వివాహం రద్దు చేయమని, తమది సరిదిద్దడానికి వీల్లేని వివాహమనీ కోరడానికి అవకాశం ఉంది. ఇది మహిళలకు తీవ్ర నష్టాన్ని కలిగిస్తుందన్న అభిప్రాయం రావడంతో సరికొత్త రూపంలో బిల్లును తీసుకురావాలని జయంతీ నటరాజన్‌ కమిటీ తన నివేదికలో కోరింది. ఈ కమిటీ ప్రధానంగా మూడు సూచనలు చేసింది.అవి- 1.సరిదిద్దడానికి వీల్లేని వివాహాలు అన్నది విడాకులు పొందడానికి ఒక ఆధారం కావాలి 2. భార్యకు, పిల్లలకు పోషణ కోసం తగు రక్షణలు కల్పించాలి.3. పరస్పర ఆమోదంతో విడాకుల కోసం దరఖాస్తు చేసినప్పుడుదంపతులుతప్పకుండా ఆరు మాసాలు నిరీక్షించాల్సిన పరిస్థితి ఉంది. దానిని తొలగించాలి.

సరిదిద్దడానికి వీల్లేని వివాహం అంటే ఏమిటో ప్రతిపాదిత బిల్లులో పేర్కొనలేదు. కాని ఈ ఆధారంతో దంపతులు విడాకులు పొందడానికి అవకాశం ఉంది. 3 సంవత్సరాలు వేరుగా ఉంటున్న దంపతులు ఈ ఆధారం ప్రకారం విడాకులు కోరడానికి అవకాశం ఉంది. సవరించి ప్రతిపాదిత బిల్లులోని నిబంధన ప్రకారం ఈ ఆధారం ప్రకారం భర్త విడాకులు కోరినప్పుడు భార్య ఆ విడాకులను వ్యతిరేకించవచ్చు. సరిదిద్దడానికి వీల్లేని వివాహం అన్న ఆధారంగా భార్య విడాకులు కోరినప్పుడు మాత్రం భర్త వ్యతిరేకించడానికి వీల్లేదు. ఈ నిబంధన మగవారిపట్ల వివక్షతో ఉన్నదని కొందరి వాదన. ఈ వాదనలో బలంలేదు. ఎందుకంటే, రాజ్యాంగంలోని అధికరణ 15 ప్రకారం పిల్లలు, స్ర్తీల కోసం ప్రత్యేక చట్టాలను రాజ్యం తయారు చేయవచ్చు.

భారతీయ శిక్షా స్మృతిలోని సె. 498 ఎ మాదిరిగా ఇది కూడా దుర్వినియోగం అవుతుందన్న వాదనను కొందరు లేవనెత్తుతున్నారు. ఆ వాదనలో కూడా పస లేదు. పురుషులకు అందుబాటులో ఉన్నంతగా కోర్టులు స్త్రీలకు లేవు. అన్ని దారులు మూసుకుపోయిన తర్వాతే స్ర్తీలు కోర్టుకు వస్తారు. పురుషులు మోజు తీరిన తర్వాత మూడు సంవత్సరాలు విడిగా ఉండి విడాకులు కోరే అవకాశం ఉంది. అందువల్ల మార్పు చేసిన నిబంధన మహిళల పక్షం ఉండడం సమంజసం. ఈ ఆధారమే సరైనది కాదన్న వాదన కూడా హేతుబద్ధం కాదు. కోర్టుల్లో కేసుల విచారణకు చాలా సమయం పడుతుంది. కుటుంబ న్యాయస్థానాలను ఏర్పాటు చేసినప్పటికీ, సత్వరంగా కేసుల పరిష్కారం జరగడంలేదు. ఫలితంగా యవ్వనం కోల్పోయిన తర్వాత కేసుల పరిష్కారం వల్ల అనుకున్న ప్రయోజనం నెరవేరదు.

ఇక రెండవ సూచన కూడా అవసరమనిపిస్తుంది. పిల్లలకు, భార్యకు మనోవర్తి భరణం వంటి అంశాలు అమల్లో ఉన్న చట్టంలో ఉన్నప్పటికీ దానివల్ల మహిళలకు పూర్తి న్యాయం జరగడం లేదు. కోర్టులు మంజూరు చేసే మొత్తాలు సహేతుకంగా ఉండడం లేదు. వివాహ బంధంలో ఉన్న సమయంలో భర్త ఆర్జించిన ఆస్తిలో భార్యకు హక్కు కల్పించాలని కమిటీ సూచించింది. ఆ ఆస్తి సముపార్జనలో భార్య సహాయం ప్రత్యక్షంగా ఉంటుంది. ఆమె ఉద్యోగి అయితే డబ్బు సహాయం చేస్తుంది. సహజంగా ఆ ఆస్తి భర్త పేరుతోనే రిజిస్టరయ్యే అవకాశం ఉంటుంది. ఆమె ఉద్యోగి కానప్పుడు గృహిణిగా ఆస్తి సంపాదనలో ఆమె వంతు సహాయం పరోక్షంగా ఉంటుంది. అందువల్ల, ఈ నిబంధనను ప్రతిపాదించడంలో సహేతుకత ఉంది. ఈ ప్రయోజనాన్ని దత్తత పిల్లలకు కూడా ఇవ్వాలని సూచించారు. అది కూడా సమంజసమే.

అయితే ఈ హక్కు భర్త ఉమ్మడి ఆస్తిలో, వివాహానికి ముందు ఆర్జించిన ఆస్తిలో ఉండదు. వివాహబంధంలో ఆర్జించిన ఆస్తి లేనపుడు భరణం మాత్రమే కోరే అవకాశం ఉంది.
మూడవ ప్రతిపాదిత అంశం పరస్పర ఆమోదంతో విడాకులు. ఈ మేరకు దరఖాస్తు చేశాక, ఆరు మాసాలు వేచి ఉండాలి. 6 నుంచి 18 మాసాలలోపు ఈ విడాకులు మంజూరు చేసే అవకాశం ఉంది. దీనివల్ల దంపతులు ఇబ్బందులకు లోనవుతున్నారు. 6 మాసాల కాలాన్ని తగ్గించే విధంగా కోర్టులకు విచక్షణాధికారం ఇవ్వడం ద్వారా ఈ ఇబ్బందులు తగ్గే అవకాశం ఉంది. ఈబిల్లు చట్టరూపం దాలుస్తే మహిళలకు న్యాయం జరిగే అవకాశం కనిపిస్తునర్‌

రూల్‌ఆఫ్‌లా మంగారి రాజేందర్‌

మధ్య వర్తిత్వమే మేలు!

మన దేశంలో మూడు రకాలైన కేసులు ఎక్కువగా దాఖలవుతున్నాయి. అవి- రోడ్డు ప్రమాదాల నష్ట పరిహారాల కేసులు, చెక్కులు చెల్లలేదన్న కేసులు, వివాహాలకు సంబంధించిన కేసులు. ఈ కేసుల సంఖ్య మిగతా కేసులతో పోలిస్తే చాలా ఎక్కువ. రోడ్డు ప్రమాదాలను పూర్తిగా జరగకుండా కాకపోయినా, కొంత వరకూ నియంత్రించే విధంగా ప్రభుత్వం చర్యలు తీసుకోవచ్చు, తీసుకోవాలి కూడా! చెక్కుల్ని నిరాకరించినప్పుడు దాఖలయ్యే కేసులు ఎక్కువగా ఫైనాన్స్‌ సంస్థలు దాఖలు చేస్తున్న కేసులు. చెక్కు చెల్లనప్పుడు గతంలో సివిల్‌ కేసులు మాత్రమే దాఖలయ్యేవి. 1988లో నెగోషియబుల్‌ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్‌ చట్టానికి మార్పులు తీసుకొచ్చి క్రిమినల్‌ చర్యలు తీసుకునే విధంగా మార్చారు. ఫలితంగా ఈ కేసుల సంఖ్య విపరీతంగా పెరిగింది.

ఫైనాన్షియల్‌ సంస్థలు, బ్యాంకులు రుణాలు ఎంత సులువుగా ఇస్తున్నాయో వసూలు చేయడంలో అంత కఠినంగా వ్యవహరిస్తున్నాయి. వాయిదా వాయిదాకి చెల్లించాల్సిన డబ్బు గురించి ముందుగానే చెక్కులు తీసుకుంటున్నాయి. ఆ చెక్కులు చెల్లనప్పుడు క్రిమినల్‌ కేసులు దాఖలు చేస్తున్నాయి. ఈ విధంగా ఆ కేసుల సంఖ్య పెరిగిపోయాయి. ఫలితంగా ప్రత్యేక కోర్టుల్ని నగరాల్లో ఏర్పాటు చేయవలసిన పరిస్థితి ఏర్పడింది. వీటిని కూడా ప్రభుత్వం కొంత నియంత్రించే అవకాశం ఉంది.
మూడవ రకమైన కేసులు వివాహ సంబంధ కేసులు. వీటి సంఖ్య రోజు రోజుకూ పెరిగిపోయి ఆందోళన కలిగిస్తున్నాయి. ఈ సంఖ్యని నియంత్రించడం ప్రభుత్వం చేతుల్లో లేదు. ఆధునిక జీవితంలో వచ్చిన మార్పులు, సమాజంలో వచ్చిన మార్పులు, వ్యక్తుల ఆలోచనా ధోరణుల్లో వచ్చిన మార్పులు వీటికి కారణాలు. కారణాలు ఏమైనప్పటికీ వీటి సంఖ్య పెరగడం అందరినీ కలవర పెడుతున్న విషయం.

ఈ మూడు రకాలైన కేసులు పెరగడం వల్ల కేసుల పరిష్కారంలో విపరీతమైన జాప్యం జరుగుతుంది. ఫలితంగా కోర్టుల మీద విశ్వాసం సన్నగిల్లే పరిస్థితి ఏర్పడుతుంది. ఈ మూడు రకాలైన కేసుల్ని మధ్యవర్తిత్వం ద్వారా పరిష్కారం చేసుకోవచ్చు. కానీ ఆ పని అనుకున్న స్థాయిలో జరగడం లేదు. ఆ విధంగా పరిష్కారం చేసుకోకపోతే కేసులు సంఖ్య పెరిగి విచారణలో జాప్యం జరిగి కోర్టుల మీద విశ్వాసం, నమ్మకం పూర్తిగా తగ్గిపోయే పరిస్థితి ఏర్పడుతుంది.
రోడ్డు ప్రమాదాల కేసుల విచారణల్లో జాప్యం కంటె, చెక్కుల కేసుల విచారణల్లో జాప్యం కంటె- వివాహాలకు సంబంధించిన కేసుల విచారణలో జాప్యం జరిగితే ఎక్కువ నష్టం జరిగే అవకాశం ఉంది. వయస్సు దాటిపోయిన తర్వాత విడాకులు మంజూరు చేసి ఫలితం ఉండదు. ఈ విషయాన్ని గమనించే శాసన కర్తలు హిందూ వివాహ చట్టంలో, ప్రత్యేక వివాహ చట్టంలో పార్టీల మధ్య సామరస్యం నెలకొల్పడానికి కోర్టులు చర్యలు తసుకోవడానికి సె.23, సె.34 వంటి నిబంధనల్ని ఈ రెండు చట్టాల్లో ఏర్పరచారు.

అయినా కూడా అనుకున్న పద్ధతిలో వేగంగా కేసుల పరిష్కారాలు జరగడం లేదని లా కమిషన్‌ తన 59వ నివేదికలో కొన్ని సూచనలు చేసింది. ఈ ఆర్డర్‌ ప్రకారం వివాహ వివాదాలను ప్రత్యేక పద్ధతిలో పరిష్కరించాలి. ఈ ఆర్డర్స్‌ని సివిల్‌ ప్రొసీజర్‌ కోడ్‌లో ఏర్పాటు చేసినప్పటికీ వివాదాల పరిష్కారం మామూలు పద్ధతిలో కోర్టులు పరిష్కరించాయి. ఈ విషయాన్ని గమనించి ప్రత్యేక చట్టం ఆవశ్యకతను గుర్తించి శాసనకర్తలు కుటుంబ న్యాయస్థానాల చట్టాన్ని తీసుకువచ్చారు.
భార్యా భర్తల వివాదాలను సామరస్యకంగా మధ్యవర్తిత్వం నెరపి పరిష్కరించాలన్న ఉద్దేశంతో ఈ చట్టాన్ని ప్రభుత్వం తీసుకుని వచ్చింది. ఒక మిలియన్‌ జనాభా దాటిన నగరాల్లో విధిగా కుటుంబ న్యాయస్థానాలను ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేయవలసి ఉంటుంది.

కుటుంబ న్యాయస్థానాల చట్టంలోని సె.9 ప్రకారం కుటుంబ న్యాయస్థానం ముందుకు వచ్చిన కలహాలను సామరస్యకంగా పరిష్కరించడానికి విధిగా ప్రయత్నించాలి. పార్టీలు సదవగాహనకు రావడానికి కేసు పూర్వపరాలను దృష్టిలో పెట్టుకుని పార్టీలను ఒప్పించడానికి కుటుంబ న్యాయస్థానం కృషి చేయాలి. అంతే కాకుండా పార్టీల మధ్య సదవగాహన రావడానికి న్యాయస్థానం తోడ్పడాలి.
హిందూ వివాహ చట్టంలోని సె.23 (2) ప్రకారం, దాఖలయ్యే దరఖాస్తులను పరిష్కరించే ముందు ఆ దంపతుల మధ్య సామరస్యం నెలకొల్పడానికి రాజీ ప్రయత్నం చేయాల్సిన బాధ్యత కోర్టులపై ఉంటుంది. కుటుంబ న్యాయస్థానంలోని నిబంధన 9 అటువంటిదే. వివాహ వ్యవస్థను రక్షించాలన్న ఉద్దేశంతో ఈ నిబంధనను ఈ చట్టంలో పొందు పరచారు. భార్య భర్త మధ్య ఏర్పడిన వివాదాలను సామరస్యంగా మధ్యవర్తిత్వం జరిపి పరిష్కరించవలసిన ఆవశ్యకతను గుర్తించి ఈ చట్టాన్ని తయారు చేశారు.

అన్ని మతాలకు సంబంధించి ఒకే రకమైన పద్ధతిలో కేసుల విచారణ జరగాలని, అది కూడా లింగ వివక్ష లేకుండా విచారణలు జరగాలన్న డిమాండ్‌ను దృష్టిలో పెట్టుకుని ఈ నిబంధనను ఏర్పాటు చేశారు. కుటుంబ న్యాయస్థానాల్లో అన్ని వ్యక్తిగత చట్టాలకు సంబంధించిన కేసులు వస్తాయి. కొన్ని చట్టాల్లో సామరస్యం, రాజీ కుదిర్చే నిబంధనలు లేవు. కానీ కుటుంబ న్యాయస్థానాల్లో ఏర్పడిన నిబంధన 9 ప్రకారం పార్టీల మధ్య సయోధ్య కుదర్చడానికి కుటుంబ న్యాయస్థానం కృషి చేయాల్సి ఉంటుంది.

దంపతుల మధ్య సయోధ్య కుదర్చడానికి పార్టీలు కోర్టు ముందు వ్యక్తిగతంగా హాజరు కావాల్సి ఉంటుంది. ఆర్టికల్‌32 ఎ, కుటుంబ న్యాయస్థానంలోని సె.9, హిందూ వివాహ చట్టంలోని సె. 23, ప్రత్యేక వివాహ చట్టంలోని సె.34 చెబుతున్నది ఇదే విషయం. హిందూ వివాహ చట్టంలోని సె.23, సివిల్‌ ప్రొసీజర్‌ కోడ్‌లోని ఆర్టికల్‌ 32ఎ నిబంధనలను సుప్రీంకోర్టు వ్యాఖ్యానించాల్సిన పరిస్థితి జిగ్‌రాజ్‌ సింగ్‌ వర్సెస్‌ బీర్‌పాల్‌ కౌర్‌ (జె.టి. 2007 (3) సుప్రీంకోర్టు 389) ఏర్పడింది. ఈ కేసులో సుప్రీంకోర్టు- ‘ఈ రెండు నిబంధనల ప్రకారం పార్టీల మధ్య సయోధ్య కుదర్చడానికి మొదటి దశలో కోర్టులు ప్రయత్నం చేయాలి. ఈ ఉద్దేశంతోనే పార్టీలు కోర్టుముందు వ్యక్తిగతంగా హాజరు కావలసి ఉంటుంది. ఆ విధంగా ఎవరైనా పార్టీలు హాజరు కాకపోతే వారి ‘ఏకపక్షం’ చేయాలన్న వాదన ఆమోదించలేము. ఆ విధంగా ఆమోదిస్తే ఈ ఉపయుక్తమైన నిబంధన ఎందుకూ పనికిరానిదిగా మారిపోతుంది.


ఫలితంగా పార్టీల మధ్య సయోధ్య కుదర్చాలన్న ఉద్దేశమే దెబ్బతింటుంది’. అందుకని ప్రతివాది హాజరుకోసం నాన్‌ బెయిలబుల్‌ వారెంట్‌ను హైకోర్టు జారీ చేయడం సమంజసమని, చట్టం ఉద్దేశం నెరవేర్చడానికి అది ఉద్దేశించినదని సుప్రీంకోర్టు తన తీర్పులో పేర్కొంది.హిందూ వివాహ చట్టంలోని సె.13 ప్రకారం విడాకులు పొందడానికి చాలా ఆధారాలున్నాయి. దంపతుల్లో ఎవరైనా మతం మారినప్పుడు, వక్రమైన మానసిక అస్వస్థతకు గురైనప్పుడు, సుఖ వ్యాధులతో బాధపడుతున్నప్పుడు, కుష్టు వ్యాధితో బాధపడుతున్నప్పుడు- మరొకరు విడాకులు పొందవచ్చు. ఈ ఆధారాలతో విడాకులు కోరినప్పుడు వారి మధ్య సయోధ్య కుదర్చాల్సిన బాధ్యత, రాజీ కుదర్చాల్సిన బాధ్యత కోర్టులమీద లేదు.

ఈ విషయం గురించి కేరళ హైకోర్టు బివి వర్సెస్‌ కేవి. సుందరన్‌ కేసులో చర్చించి ఆ పరిస్థితుల్లో కూడా కోర్టు మధ్యవర్తిత్వం నెరపాలని వ్యాఖ్యానించింది. కోర్టు మాటల్లో- ‘మతం మార్పిడి జరిగినంత మాత్రాన పార్టీలు సుఖప్రదమైన వైవాహిక జీవితాన్ని గడపలేరని అనుకోవడానికి అవకాశం లేదు. సయోధ్య నెరపడానికి హిందూ వివాహ చట్టం కొన్ని ఆధారాలకు మినహాయింపులను ఇచ్చింది. కానీ కుటుంబ న్యాయస్థానం అలాంటి మినహాయింపులను ఇవ్వలేదు. కుటుంబ న్యాయస్థానాల చట్టం ప్రకారం అన్ని వివాహ సంబంధమైన కేసుల్లో మధ్యవర్తిత్వం నెరపి పార్టీల మధ్య సయోధ్య కుదర్చడానికి కోర్టు ప్రయత్నం చేయాల్సి ఉంటుంది.

ఇది తప్పక చేయాల్సిన చర్య. ఈచట్టం ద్వారా వచ్చిన మార్పు ఇదే’!
ఈ తీర్పుల ద్వారా, చట్టాల ద్వారా అర్ధం అవుతున్న విషయం ఒక్కటే. వివాహ సంబంధ విషయాల్లో పార్టీల మధ్య సయోధ్య కుదర్చడానికి, రాజీ కుదర్చడానికి కోర్టు ప్రయత్నం చేయాలి. మధ్యవర్తిత్వం ద్వారా సమస్యలను సత్వరం పరిష్కరించుకునే పరిస్థితి ఏర్పడుతుంది. అందువల్ల సమయం, డబ్బు, ఖర్చులు మిగులుతాయి. ఇది మన దేశానికి కొత్తదేమీ కాదు, ఎప్పటినుంచో ఉన్నదే.

రూల్‌ఆఫ్‌లా మంగారి రాజేందర్‌

విరోధి పద్ధతి విచారణ

పోలీసులు, కోర్టుల నిష్పక్షపాతంగా ఉండాలి. ఆ విషయానికి వస్తే ఎవరైనా నిష్పక్షపాతంగానే ఉండాలి. ఈ నిష్పక్షపాతం అనేది అందరిపట్లా ఉండాలి. వాళ్ళు ముద్దాయిలు కావచ్చు, బాధితులు కావచ్చు. చాలా నేరాలు సమాజానికి వ్యతిరేకంగా జరిగినవి కాబట్టి, ఆ సమాజం పట్ల కూడా పోలీసులు, కోర్టులు నిష్పక్షపాతంగా ఉండాలి. క్రిమినల్‌ కేసుల విచారణ నిష్పక్షపాతంగా ఉండాలి. రాజ్యాంగంలోని 21వ అధికరణ చెబుతున్నది కూడా ఇదే. ఈ శాసనం ప్రకారం నిర్దేశించిన పద్ధతుల్లో తప్ప ఏ వ్యక్తి జీవితాన్ని గానీ, వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛను గానీ హరించడానికి వీల్లేదు. మన దేశంలో ‘ఏడ్వర్సరీ సిస్టం’ (ప్రతికూల పద్ధతి) అమలులో ఉంది.

అంటే ప్రతికూల వ్యవస్థ అన్నమాట. ఈ పద్ధతిలో న్యాయమూర్తి ఇరుపక్షాలకు నిష్పక్షపాతంగా ఉండాలి. ఆయన కేసుల విచారణలో సాధారణంగా చురుకుగా పాల్గొనకూడదు. ఈ పద్ధతి ఎక్కువగా ‘కామన్‌ లా’ దేశాలలో ఉంది. ఈ పద్ధతిలో ఇరుపక్షాలు ఉంటాయి. ముద్దాయి పక్షం ఒకటి, ప్రాసిక్యూషన్‌ పక్షం ఒకటి. కేసును రుజువు చేయాల్సిన బాధ్యత ప్రాసిక్యూషన్‌పై ఉంటుంది. ముద్దాయిని సాక్ష్యం పెట్టాలని ఒత్తిడి చేయడానికి వీలు లేదు. అతని ప్రాసిక్యూటర్‌ (అభియోక్త) ప్రశ్నించడాకి వీల్లేదు. కానీ ముద్దాయి తనను తాను విచారించుకోవడానికి అతనికి విచక్షణాధికారం ఉంది. ఆ విధంగా అతడు నిర్ణయం తీసుకున్నప్పుడు మాత్రం అతని అభియోక్త క్రాస్‌ ఎగ్జామినేషన్‌ చేయడానికి అవకాశం ఉంది. అదే విధంగా కేసు దర్యాప్తులో ఉన్నప్పుడు మౌనంగా ఉండే అవకాశం కూడా ఉంది.

ఈ ప్రతికూల పద్ధతిలో న్యాయమూర్తి చురుకుగా పాల్గొనే అవకాశాలు తక్కువగా ఉంటాయి. క్రిమినల్‌ ప్రొసీజర్‌ కోడ్‌లో, భారతీయ సాక్ష్యాధారాల చట్టంలో న్యామూర్తి విచారణ క్రమంలో చురుకుగా పాల్గొనే అవకాశం కల్పించే నిబంధనలు కొన్ని ఉన్నాయి. కొన్ని నిబంధనలు అపారమైన అధికారాలను కూడా న్యాయమూర్తికి ఇచ్చాయి. అందుకు ఉదాహరణే భారతీయ సాక్ష్యాధారాల చట్టంలోని సె.165. ఈ నిబంధన కేసు విచారణ క్రమంలో సంబంధం ఉన్న, సంబంధం లేని విషయాలను న్యాయమూర్తి ప్రశ్నించే అవకాశం ఉంది. అయితే ఈ నిబంధనని ఉపయోగిస్తున్న న్యాయమూర్తులు చాలా అరుదు. ఈ నిబంధనే కాకుండా క్రిమినల్‌ ప్రొసీజర్‌ కోడ్‌లో కూడా చాలా నిబంధనలు ఉన్నాయి ఈ ఏడ్వర్సరీ సిస్టంలో ఇరు పక్షాల న్యాయవాదులు ఇరుపక్షాల సాక్షులను ప్రశ్నించే అవకాశం ఉంటుంది. అయితే ముద్దాయి సాక్షులను విచారించినప్పుడే ప్రాసిక్యూషన్‌కి అవకాశం లభిస్తుంది.

ఇక ఇన్క్విస్టోరియల్‌ విధానం (పరిశోధన పద్ధతి)లో చాలా చురుకైన పాత్ర పోషించేది న్యాయమూర్తి. విచారణలో సాక్షులను విచారించేది న్యాయమూర్తే. ఈ పద్ధతి ఉద్దేశం సత్యాన్ని తెల్సుకోవలసిన బాధ్యత న్యాయమూర్తిపై ఉంటుంది. ఏడ్వర్సరీ విధానంలో నేరం నిరూపణ అయ్యేంతవరకు ముద్దాయిని అమాయకుడుగా పరిగణిస్తారు. ఇన్క్విస్టోరియల్‌ విధానంలో ముద్దాయి నేరం చేశాడన్న భావనలో కోర్టులు ఉంటాయన్న అభిప్రాయంతో చాలా మంది ఉన్నారు. అదేవిధంగా అతను నిరపరాధి అన్న విషయం రుజువు చేసుకోవలసిన బాధ్యత అతనిపైనే ఉన్నదని కూడా చాలా మంది అనుకుంటారు. ఈ రెండు అభిప్రాయాలు సరైనవి కావు. ఉదాహరణకు, ఫ్రాన్స్‌లో ఇన్క్విస్టోరియల్‌ విధానం గత వంద సంవత్సరాలకు పైబడి ఉంది. అక్కడ నేరాన్ని రుజువు చేయాల్సిన బాధ్యత ప్రాసిక్యూషన్‌పై ఉంది. జర్మనీలో కూడా ఇదే పరిస్థితి.

అంతర్జాతీయ సివిల్‌, రాజకీయ హక్కుల ఒప్పందంలోని అధికరణ ప్రకారం నేరం నిరూపణ అయ్యేవరకే ముద్దాయిని నిరపరాధిగా పరిగణించాలి. ఈ సూత్రానికి అనుగుణంగానే ఇన్క్విస్టోరియల్‌ పద్ధతిని పాటిస్తున్న యూరోపియన్‌ దేశాల్లో చట్టాలున్నాయి. ఈ రెండు పద్ధతులకు ప్రధానమైన భేదం ఒకటుంది. ఏడ్వర్సరీ విధానంలో ముద్దాయిని అతను అనుకున్నప్పుడు తప్ప మరో సందర్భంలో ప్రాసిక్యూషన్‌ విచారించే అవకాశం లేదు. సాక్ష్యం ఇవ్వాలని అతణ్ణి ఒత్తిడికి గురిచేసే అవకాశం లేదు. రాజ్యాంగం, అదే విధంగా ఇతర శాసనాలు ముద్దాయికి ఈ హక్కులను ప్రసాదించాయి. ఇదే పద్ధతి ఈ ఇన్క్విస్టోరియల్‌ పద్ధతిని అనుసరిస్తున్న దేశాల్లో ఉంది.ఇన్క్విస్టోరియల్‌ విధానంలో కూడా దాదాపు ఇదే పద్ధతి ఉంటుంది. దర్యాప్తు క్రమంలో, కేసు విచారణ క్రమంలో ముద్దాయిని మాట్లాడమని ఒత్తిడి చేసే అవకాశం లేదు.

ముద్దాయిని బలవంతంగా ప్రశ్నిస్తారన్న అభిప్రాయం చాలా మందిలో ఉంది. అందుకు కారణాలు రెండు- ముద్దాయి ఇష్టాయిష్టాలతో సంబంధం లేకుండా ప్రాసిక్యూషన్‌ పరిశోధనను, సోదాలను నిర్వహిస్తుంది. విచారణ సమయంలో ముందుగా ముద్దాయిని న్యాయమూర్తి విచారిస్తాడు. కేసుకు సంబంధించిన కాగితాలను న్యాయమూర్తి ముద్దాయికి అందచేసి, అతని కథనాన్ని, అదే విధంగా అతని మానసిక స్థితిని తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేస్తాడు. దీన్ని బట్టి ఈ ఇన్క్విస్టోరియల్‌ విధానంలో ముద్దాయిని బలవంతంగా ప్రశ్నిస్తారనే అపప్రథ ఏర్పడింది.

విరోధి పద్ధతి ముద్దాయికి అనుకూలంగా ఉందని, దానివల్ల చాలామంది శిక్షలు పడకుండా తప్పించుకుంటున్నారన్న అభిప్రాయాన్ని వ్యక్తం చేస్తుంటారు. కాని నేర న్యాయ వ్యవస్థని దగ్గరగా చూసిన వ్యక్తుల అభిప్రాయం వేరుగా ఉంటుంది. లోపభూయిష్టమైన దర్యాప్తు, సాక్షులు సహకరించకపోవడం, దర్యాప్తు విచారణలో జాప్యం వంటి కారణాలు ఎన్నో. కేసు నిరూపణ అయ్యేంత వరకు ముద్దాయిని నిరపరాధిగా చూడాలన్న అభిప్రాయం ‘విరోధి పద్ధతి’లో ఉండడం వల్లే కేసులు వీగిపోతున్నాయని, దీనిని మార్చాలని చాలా మంది వ్యాఖ్యానిస్తూ ఉంటారు. ఇదికూడా సరైన పద్ధతి కాదు. రెండు రకాలైన వ్యవస్థలకు ఇది వర్తిస్తుంది.
మన దేశంలో అభివృద్ధి చెందిన జ్యూరిస్‌ప్రుడెన్స్‌ ప్రకారం అమాయకుడికి శిక్ష పడకుండా చూడాల్సిన బాధ్యత న్యాయమూర్తిపై ఎలా ఉందో, అదేవిధంగా తప్పు చేసిన వ్యక్తి తప్పించుకోకుండా చూడాల్సిన బాధ్యత కూడా ఉంది. అయితే నేర నిరూపణ జరిగేవరకు ముద్దాయిని నిరపరాధిగానే భావించాల్సి ఉంటుంది. నేరనిరూపణ చేయాల్సిన బాధ్యత ప్రాసిక్యూషన్‌ది.

బాధితుడికి, సమాజానికి కష్టం, నష్టం కలిగించే విధంగా ఈ నిబంధన ఉందనే భిన్నాభిప్రాయాన్నీ చాలా మంది వ్యక్తం చేస్తూ ఉంటారు. క్రిమినల్‌ ప్రొసీజర్‌ కోడ్‌ను, సాక్ష్యాధారాల చట్టాన్ని ఏ ఒక్కరికో లబ్ధి చేకూర్చే విధంగా తయారు చేయలేదు. అందరికీ తగు న్యాయం జరిగే విధంగానే తయారు చేశారు. నేరనిరూపణ బాధ్యత ప్రాసిక్యూషన్‌పై కాక తాను నేరం చేయలేదని నిరూపించుకోవలసిన బాధ్యత ముద్దాయిపై ఉంచాలన్న వాదన తరచు వస్తూ ఉంది. మరీ ముఖ్యంగా నేరాలు, హీనమైన నేరాలు జరిగినప్పుడు ఈ వాదన వస్తుంది. ఏమైనప్పటికీ ఈ వాదనతో ఏకీభవించలేం. ఎందుకంటే మన దేశంలోని నేరస్థుల్లో ఎక్కువమంది నిరుపేదలు, దిక్కు దివాణం లేని వ్యక్తులు. నేరం తాము చేయలేదని రుజువు చేసుకోవడంలో విఫలమవుతారు. అలాంటి సందర్భాల్లో న్యాయమూర్తి వారికి శిక్ష విధించాల్సి వస్తుంది. అమాయకులు కోలుకోలేని పరిస్థితి ఏర్పడుతుంది. అందుకని, నేరం నిరూపణ అయ్యేవరకు ముద్దాయిని నిరపరాధిగా చూడాలన్న సూత్రానికి ఆవశ్యకత ఉంది. శక్తివంతమైన రాజ్యాన్ని ఎదుర్కొనడానికి అది కవచంలా ఉపయోగపడుతుంది.
మంగారి రాజేందర్‌

బాలల పోలీసులు క్రూరంగా ప్రవర్తిస్తే...

బాలల పోలీసులు క్రూరంగా ప్రవర్తిస్తే...

ఓచిన్న దొంగతనం చేశాడని ఓ కుర్రవాడిని నెల రోజులు బంధించారన్న వార్త కనిపించింది. అది జరిగిన నాలుగు రోజులకి కరీంనగర్‌ జిల్లాలోని జగిత్యాలలో మరో సంఘటన జరిగింది. మొదటి పని చేసింది ఆ ఊరి గ్రామస్థులు. రెండవ సంఘటనలో పాల్గొన్న వ్యక్తి పోలీస్‌ ఇన్స్‌పెక్టర్‌. ఇది అమానుష చర్య. వచ్చిన వార్తల ప్రకారం ఆ పిల్లవాడు చేసిన నేరం మోటారు వాహనాల్లో పెట్రోల్‌ దొంగతనం. ఆ నేరానికి ఇన్స్‌పెక్టర్‌, కానిస్టేబుల్‌ అతన్ని రోడ్డుమీద చితకబాదారు. అది రివాల్వార్‌ చూపిం చడం దాకా వెళ్ళింది. మీడియా చాలా క్రియాశీలంగా ఉందన్న విషయం తెలిసి కూడా పోలీసులు ఎలాంటి మొహమాటం పోలేదు.

ఈ విషయమై ఓ చానల్‌ యాంకర్‌ ఆ ఇన్స్‌పెక్టర్‌ను ప్రశ్నించింది. అతను సరైన సమాధానాలు చెప్పలేదు, అలాంటి సంఘటన ఏదీ జరగలేదని ఖండించనూ లేదు. హైకోర్టు ప్రధాన న్యాయమూర్తి మదన్‌ బి. లోకూర్‌ మార్గదర్శకత్వంలో రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా జువెనైల్‌ జస్టిస్‌ గురించి వర్క్‌ షాపుల్ని జ్యుడిషియల్‌ అకాడమీ నిర్వహిస్తున్న సందర్భంలో ఈ సంఘటన జరిగింది.జువెనైల్‌ జస్టిస్‌ చట్టాన్ని మన దేశం 1986లో తీసుకొని వచ్చింది. ఆ చట్ట ప్రకారం 16 సంవత్సరాల లోపున్న పిల్లవాడిని, 18 సంవత్సరాల లోబడి ఉన్న ఆడపిల్లను ఈ చట్టం జువెనైల్‌గా పరిగణించింది. మగ పిల్లల వయస్సును కూడా 18 సంవత్సరాలకు పెంచాలని పిల్లల గురించి పనిచేస్తున్న వ్యక్తులు కోరుతున్నారు.

భారత దేశం 1992 డిసెంబర్‌ 11న పిల్లల హక్కుల ఒప్పందంపై సంతకం చేసింది. 2000లో ఈ చట్టాన్ని ఆ ఒప్పందానికి అనుగుణంగా మార్చింది. మగ పిల్లలకి కూడా 18 సంవత్సరాల వయస్సును నిర్ధారించారు. ఆర్టికల్‌ 1 సిఆర్‌సి ప్రకారం 18 సంవత్సరాలకు లోబడిన వ్యక్తులందరూ పిల్లలే. 2006లో ఈ చట్టానికి మళ్ళీ మార్పులు తీసుకువచ్చారు. ఈ చట్టం ప్రకారం రెండు రకాల పిల్లలున్నారు. వాళ్ళు చట్టంతో వైరుధ్యం ఉన్న పిల్లలు- రక్షణ, పోషణ లేని పిల్లలు. నేరం చేసిన పిల్లలని చట్టంతో వైరుధ్యం ఉన్న పిల్లలని, ఆలనా పాలన లేని ప్లిలలను రక్షణ, పోషణ లేని పిల్లలని అంటారు. అలాగే రెండు రకాలైన నేరాలనూ చట్టం గుర్తించింది.

అవి బాలలు చేసే నేరాలు- బాలలపై జరిగే కొన్ని ప్రత్యేక నేరాలు.
పైన పేర్కొన్న ఇన్స్‌పెక్టర్‌ చేసిన నేరం బాలలపై జరిగిన ప్రత్యేకమైన నేరం. ఈ నేరాలను జువెనైల్‌ జస్టిస్‌ చట్టంలోని సె.23 నుంచి 26 వరకు పేర్కొన్నారు. సె.27 ప్రకారం ఈ నేరాలు కాగ్నిజబుల్‌ నేరాలు. అంటే మేజిస్ట్రీట్‌ అనుమతి లేకుండా పోలీసులు దర్యాప్తు చేయడానికి అవకాశం ఉన్న నేరాలు. సె. 23 ప్రకారం బాలల పట్ల క్రూరంగా వ్యవహరించడం నేరం. బెదిరించడం, వదిలిపెట్టడం, ఉద్దేశపూర్వకంగా నిర్లక్ష్యం చేయడం లేదా బెదిరించే ప్రయత్నం చేయడం, వదిలి పెట్టడం వల్ల, నిర్లక్ష్యం చేయడం వల్ల పిల్లలకి శారీరకంగా, మానసికంగా బాధ కలగచేయడం. ఎవరైనా సరే, పిల్లల పట్ల క్రూరంగా వ్యవహరించకూడదు. అలా వ్యవహరిస్తే వారికి 6 మాసాల వరకు జైలు శిక్ష, లేదా జరిమానా లేదా రెండూ విధించే అవకాశం ఉంది.

బాలల్ని బిచ్చం ఎత్తుకునే వృత్తిలో నియమించి వారి ఆదాయాన్ని వాడుకున్న వ్యక్తులను, ఆ విధంగా బిచ్చం ఎత్తుకునే వ్యక్తులకు సహకరించిన వక్తులకు సె.24 ప్రకారం జైలు శిక్ష లేదా జరిమానా లేదా రెండూ విధించే అవకాశం ఉంది. డాక్టర్లు నిర్దేశించినప్పుడు కాకుండా ఇతర సందర్భాలలో పిల్లలకి మత్తు పదార్ధాలు, మాదక ద్రవ్యాలు ఇచ్చిన వ్యక్తులకు సె. 25 ప్రకారం 3 సంవత్సరాల వరకు జైలు శిక్ష, జరిమానా విధించే అవకాశం ఉంది. బాలలను ఉద్యోగాలలో నియమించి దోపిడీకి గురి చేసినప్పుడు, అపాయకరమైన వృత్తిలో నియమించినప్పుడు, వారి ఆదాయాన్ని నిలిపివేసినప్పుడు సె. 26 ప్రకారం వారికి 3 సంవత్సరాల వరకు జైలు శిక్ష, జరిమానా విధించే అవకాశం ఉంది.

నేరం చేసిన పిల్లలు మొదట తారసపడేది పోలీసుతోనే. మామూలు వ్యక్తులు వాళ్ళని పట్టుకున్నా వారిని పోలీసులకు అప్పగిస్తారు. వారు చేసిన నేరాలను విచారించే అధికారం పోలీసులకు ఉంది. అయితే నేరాలు చేసిన పెద్దవాళ్ళని ట్రీట్‌ చేసిన విధంగా పిల్లలను పోలీసులు ట్రీట్‌ చేయకూడదు. ఈ చట్టప్రకారం- పిల్లలు చేసిన నేరాలను విచారించే అధికారులుగా మానవ దృక్పథంతో ఉన్న వ్యక్తులను, సున్నితంగా ఆలోచించే వ్యక్తులను నియమించాలి. ఈ చట్ట ప్రకారం పిల్లల పట్ల సున్నితంగా నడుచుకోవాలి. అయితే ఈ మధ్య మీడియాలో కనుపించిన దృశ్యం ఆ విధంగా కనుపించదు. పిల్లలను నేరస్థుల కంటె అధ్యాన్నంగా పరిగణించడం జరిగింది. ఎందుకంటే హింసను ప్రదర్శించే, ఉపయోగించే అధికారం పోలీసులకు లేదు. కొన్ని ప్రత్యేకమైన సందర్బాలలోనే పోలీసులు బలప్రయోగాన్ని ఉపయోగించుకోవచ్చు.

బాలలు ఏదైనా నేరం చేసినప్పుడు ఆ దర్యాప్తును పోలీసులు సాధారణంగా త్వరితగతిన పూర్తి చేయాల్సి ఉంటుంది. బాలు చేసిన నేరాలు ఎంతో తీవ్రమైనవైనా వారికి బెయిలు మంజూరు చేసే అధికారం పోలీసులకు ఉంది. కొన్ని ప్రత్యేక సందర్భాలలోనే బెయిల్‌ను పోలీసులు తిరస్కరించాల్సి ఉంటుంది. నేరం చేసిన వ్యక్తుల పట్ల పోలీసులు క్రూరంగా వ్యవహరించకూడదు. వాళ్ళని చిత్రహింసలకు గురి చేయకూడదు. ఇక పిల్లల విషయానికి వస్తే వారు మరీ జాగ్రత్తగా వ్యవహరించాల్సి ఉంటుంది. ఎందుకంటే అది బాలల చట్టంలోని సె. 23 ప్రకారం నేరమే కాక, ఆ నేరం రుజువైతే వారు తమ ఉద్యోగాన్ని కూడా కోల్పోవలసి ఉంటుంది. మామూలు వ్యక్తులకు, పిల్లలకు బేధం ఉంది.

మామూలు వ్యక్తులు సె. 23 ప్రకారం విచారణను మాత్రమే ఎదుర్కొంటారు. నేర నిరూపణ జరిగితే శిక్ష పడే అవకాశం ఉంది.. పోలీసుల విషయానికి వస్తే శిక్ష మాత్రమే కాక ఉద్యోగాన్ని కూడా కోల్పోవలసి వస్తుంది. నియమాలు ఏర్పరచడంతోనే సరిపోదు. అవి సక్రమంగా అమలు జరిగినప్పుడే అందరిలో, ముఖ్యంగా పోలీసుల్లో మార్పు వస్తుంది.