surya daily, 17-01-09
mangari rajender
కొత్త నిబంధనలు-కొత్త సమస్యలు

డిసెంబర్‌ 23 నాడు ఎలాంటి చర్చలేకుండా లోక్‌సభ 8 బిల్లులను 17 నిమిషాల్లో ఆమోదించింది. వాటి లో అత్యంత ముఖ్యమైన బిల్లు క్రిమినల్‌ ప్రొసీజర్‌ కోడ్‌ (సవరణల) బిల్లు 2008. అరెస్టు విషయంలో పోలీసుకి ఉన్న అధికారాలను కత్తిరించే అవకాశం ఉన్న బిల్లు అది. అత్యంత ప్రాముఖ్యం కలిగిన ఈ బిల్లును ఎలాంటి చర్చలేకుండా లోక్‌సభ ఆమోదించింది. ఈ బిల్లును రాజ్యసభ డిసెంబర్‌ 18నాడు ఆమోదించింది. రాష్టప్రతి ఆమోదముద్ర పొందితే ఇది చట్టంగా మారిపోతుంది. కానీ అమల్లోకి రాదు. అమలు తేదీల గురించి ప్రభుత్వం మళ్ళీ ఒక ప్రకటనను జారీ చేయాల్సి ఉంటుంది. కొన్ని చట్టాలకు సవరణలు తీసుకొచ్చి, ఆ చట్టంలోని కొన్నిసవరణలకు మాత్రమే. ప్రభుత్వం తన ప్రకటనల ద్వారా ప్రాణపోస్తుంది. ఏ సవరణలు అమల్లోకి వచ్చాయి, ఏవి రాలేదు అన్న విషయంలో అందరికీ సందేహాలు. ఎలాంటి చర్చ లేకుండా చట్టాలను తయారు చేయడం, వాటిని అమల్లోకి తీసుకురాకపోవడం- ఇదీ ప్రభుత్వం చేస్తున్న పని! అంటే ఆ సవరణల్లోని కొన్ని నిబంధనలకు ప్రభుత్వం నుంచి వ్యతిరేకత వస్తుందని ప్రభుత్వాధినేతలకు తెలుసు. ఇప్పుడు క్రిమినల్‌ ప్రొసీజర్‌ కోడ్‌కు అరెస్టు విషయంలో తెచ్చిన సవరణలు కూడా అలాంటివే. ఇవి అమల్లోకి వస్తే ఫలితాలు ఎలా ఉంటాయో చూద్దాం. ఇప్పటికే ఈ సవరణలకు వ్యతిరేకంగా దేశంలోని న్యాయవాదుల సంఘాలు సమ్మెలు మొదలు పెట్టాయి. ఈ నిబంధనలను పోలీసులు దుర్వినియోగం చేస్తారని వాళ్ళ వాదన. అంతేకాని ఈ సవరణల వల్ల ప్రజలు మరింత మోసపోయే అవకాశం ఉందని వాళ్ళు ప్రకటించడం లేదు.అరెస్టు విషయంలో పోలీసులకు అమితమైన అధికారా లున్నాయి. కాగ్నిజబుల్‌ నేరాల్లో పోలీసులకు ఎవరినైనా అరె స్టు చేసే అధికారం ఉంది. ఈ అధికారాలకు చట్టంకొన్ని పరి మితులను విధించింది. ఎందుకంటే, వ్యక్తి స్వేచ్ఛకు అరెస్టు విఘాతం కలిగిస్తుంది. వ్యక్తి ఆత్మగౌరవాన్ని, పరువు ప్రతిష్ఠల్ని దెబ్బతీస్తుంది. నేర సమాచారం అందిన వెంటనే చాలా కేసుల్లో నిందుతులను అరెస్టుచేయాల్సిన అవసరం ఉండ దు. నేరసమాచారం రాగానే, అది కాగ్నిజబుల్‌ నేర సమాచారం అయినప్పుడు ప్రథమ సమాచార నివేదికను విడుదలచేసి పోలీసుఅధికారి నేరస్థలానికి పోవాలి. అవసరమైన సాక్ష్యాలను సేకరించాలి. అవి మౌఖికమైనవి కావచ్చు, నిజమైనవి కావచ్చు. ఆ తరువాత అవసరమని భావిస్తే నిందితుణ్ణి అరెస్టు చేయాలి. ఎవరినైనా అరెస్టు చెయ్యాలంటే అరెస్టు చెయ్యాల్సిన అవసరం ఉండాలి. క్రిమినల్‌ ప్రొసీజర్‌ కోడ్‌లోని సె.157 ఉద్దేశ…ం ఇదే. కానీ చాలా కేసుల్లో నేరం జరిగిందన్న సమాచారం రాగానే అరెస్టులు జరుగుతాయి. నేరసమాచారం సరైనదా కాదా తేల్చుకున్న మీదట, నింది తుడు నేరం చేశాడని ప్రాథమికంగా నిర్ధారించుకొన్న తరువాత అవసరం అనుకున్నప్పుడే అరెస్టు చేయాలి. ఈ విధం గా అరెస్టుల విషయంలో పోలీసుల అధికార దుర్వినియోగం అవుతుందని సుప్రీంకోర్టు భావించి జోగిందర్‌ కుమార్‌ వర్సె స్‌ స్టేట్‌ ఎ.ఐ.ఆర్‌-1994 సుప్రీంకోర్టు 1354 కేసులో `చట్టబద్ధమన్న కారణంగా పోలీసు అధికారి అరెస్టులు చేయడానికి వీల్లేదు. అరెస్టుచేసే అధికారం ఉండటం ఒక ఎత్తు. ఆ అధికారాన్ని వినియోగించడానికి న్యాయబద్ధత ఉందని చూపించడం మరొక ఎత్తు. అధికారం ఉందని అరెస్టు చేయ డం కాదు. దాన్ని సమర్ధించుకునేందుకు న్యాయబద్ధత కూ డా ఉండాలి' అని అభిప్రాయపడింది.ఈ తీర్పు తర్వాత డి.కె. బసు తీర్పులో 11 మార్గదర్శకాలను సుప్రీంకోర్టు జారీచేసింది. అయినా చిన్న చిన్న కేసుల్లో కూడా అరెస్టుల పర్వం కొనసాగుతూనే ఉంది. అరెస్టు, డిటెన్షన్‌, విచారణ వంటి పోలీసుఅధికారాల గురించి సర్‌ సిరిల్‌ ఫిలిప్‌‌స కమిటీ ఇంగ్లాండ్‌లో అధ్యయనం చేసి నివేదిక సమర్పించింది. `ఆవశ్యకమైన సూత్రం' ప్రకారం అరెస్టుచెయ్యడానికి కొన్ని నియంత్రణల్ని రాయల్‌ కమిషన్‌ సూచిం చింది. వాటిలో ముఖ్యమైనది- అరెస్టులను తగ్గించడానికి `హాజరు నోటీసు' ఇవ్వాలని సూచించింది. ఈ నేపథ్యంలో కేంద్రప్రభు త్వం క్రిమినల్‌ ప్రొసీజర్‌ కోడ్‌ (సవరణల) బిల్లు-2008ను పార్లమెంటులో ప్రవేశపెట్టింది. పార్లమెంట్‌ ఉభయ సభలు దాన్ని ఎలాంటి చర్చ లేకుండా ఆమోదించాయి. ఈ సవరణల ద్వారా పోలీసుల అధికారాలు తగ్గి ప్రజలకు మేలు కలుగుతుందని కొంతమంది, మానవహక్కులకు రక్షణ లభిస్తుందని చాలామంది అభిప్రాయాలు వ్యక్తపరుస్తున్నారు. మీడియాకూడా అలాం టి అభిప్రాయాన్నే వ్యక్తపరుస్తోంది. ఇందుకు భిన్నంగా న్యాయవాదులు ఈ సవరణలను వ్యతిరేకిస్తున్నారు. ఈ సవరణలు మానవత్వానికి, సమాజానికి వ్యతిరేకమని న్యాయవాదవర్గాలు భావిస్తున్నాయి. కానీ సరైన కారణాలతో సంతృ ప్తి కలిగేలా వాళ్ళు ప్రకటనలు ఇవ్వడం లేదు. ఈ సవరణలు నిజంగానే ప్రజలకు మేలుచేస్తాయా? లేక నేరస్తులను ప్రోత్సహిస్తాయా? ఇది మిలియన్‌ డాలర్ల ప్రశ్న.బిల్లులోని కొత్తసవరణలు అరెస్టువిషయంలో చాలా ఉదారంగా ఉన్నాయి. కొత్త నిబంధన సె.41ఎ(1) ప్రకారం ఏడు సంవత్సరాలవరకు శిక్ష విధించే అవకాశంఉన్న నేరాల్లో ముద్దాయిలను అరెస్టుచేసేబదులు `హాజరు నోటీసు'ను పోలీసులు జారీచెయ్యాలి. సె.41ఎ(3) ప్రకారం-అతను ఆ నోటీ సును పాటించనప్పుడు, తగు కారణాలు రాసి మాత్రమే అతన్ని అరెస్టు చెయ్యాలి. సె.41ఎ(4) ప్రకారం నోటీసును నిందితుడు గౌరవించకపోయినా, నోటీసు ప్రకారం తన బాధ్యతను నిర్వర్తించలేకపోయినా పోలీసు అధికారి ఆ నిందితుణ్ణి అరెస్టుచెయ్యడం న్యాయబద్ధమే. ఈ నిబంధనల ప్రకా రం చాలా కేసుల్లో ముద్దాయిలను అరెస్టు చెయ్యడానికి అవకాశం ఉండదు. గతంలో నాన్‌ బెయిలబుల్‌ నేరాలైనప్పటికీ ఆ నేరాల్లోని నిందితులను అరెస్టు చేసే వీలుండదు. ఈ సవరణలవల్ల లాభాలకన్నా నష్టాలేఎక్కువ. కిడ్నాపింగ్‌ (సె. 363) నేరానికి గతంలో మాదిరిగా నేరుగా అరెస్టు చెయ్యడానికి అవకాశం లేదు. ఆ నేరానికి ఏడు సంవత్సరాల వరకే శిక్ష విధించడానికి అవకాశం ఉంది. ఎవరైనా ప్రభుత్వ ఉద్యోగి తన ఆధీనంలో పనిచేస్తున్న ఉద్యోగినిని మరులు గొల్పి ఆమెతో శారీరక సంభోగానికి పాల్పడితేకూడా ఆ వ్యక్తిని అరెస్టుచేసే అవకాశంలేదు. ఈ కొత్త నిబంధన ప్రకా రం 7 సంవత్సరాలకు మించి శిక్ష విధించే అవకాశంఉన్న నేరాల్లోనే పోలీసులు అరెస్టుచేసే అవకాశం ఉంది. కొన్నివేల జీవితాలతో చెలగాటం ఆడి, ఆ తరువాత కొన్ని వేల కోట్ల రూపాయల నష్టంకలుగజేసిన నిందితులనుకూడా ఈ కొత్త నిబంధనలు అమల్లోకి వస్తే అరెస్టు చేసే అవకాశం లేదు. ఆ వ్యక్తులు తాము మోసం, ఫోర్జరీ, తప్పుడు లెక్కలు, నమ్మకద్రోహం లాంటి నేరాలుచేశామని ఒప్పుకున్నా కూడా వాళ్ళను అరెస్టుచేసే అవకాశం ఉండదు. ఆ నేరాల వల్ల ఏడువేల కోట్ల రూపాయల నష్టం వాటిల్లి ఉండవచ్చు. అయినా ఆ నిందితుల్ని అరెస్టు చేసే అవకాశం ఉండదు. ఎందుకంటే ఆ నేరాలకు 7 సంవత్సరాల కంటె ఎక్కువ శిను చట్టం నిర్దేశించలేదు. అంటే ప్రజల దృష్టిని విపరీతంగా ఆకర్షించి, కొన్ని వేలమంది జీవితాలతో ఆడుకున్న వ్యక్తులను కూడా అరెస్టుచేసే అవకాశం ఉండదు. ఇలాంటి పరిస్థితి ఉత్పన్నమైతే ప్రజలకు నేర న్యాయవ్యవస్థల పై విశ్వాసం పూర్తిగా సడలిపోయే అవకాశం ఏర్పడదా? ఆ నిందితులు అందుబాటులోఉన్న సాక్ష్యాలను తారుమారుచేసే అవకాశం ఉండ దా? సంఘంలో పేరున్న వాళ్ళను, డబ్బున్న వ్యక్తులను, పలుకుబడిఉన్న వ్యక్తులను ఈ నిబంధనలను కారణంగా చూపి పోలీసులు అరెస్టు చెయ్యరు. ఇలాంటి నేరాలు మామూలు వ్యక్తులుచేస్తే `హాజరు నోటీసు'ను సక్రమంగా పాటించలేదని చెప్పి అరెస్టుచేసే అవకాశంఉంది. అంతేకాదు, అరెస్టు చెయ్యడానికి కారణాలు రాసే పనిభారంలో పోలీసులు పడే అవకాశంకూడా ఉంది. ఈ కొత్తనిబంధనల ద్వారా మామూ లు వ్యక్తి లాభపడే అవకాశం ఉందా? మామూలు నేరస్తుడు లబ్ధిపొందే అవకాశం ఉందా? `హాజరు నోటీసు' పేరుతో పోలీసులు కోర్టులాగా షరతులు విధించే అవకాశం కూడా ఉంది. ఈ కోణంలో ఈ నిబంధనలను చూడాల్సిన…, ఆలోచించవలసిన అవసరం మరెంతో ఉంది.
- రచయిత నిన్యాయసేవాధికార సంస్థ కార్యదర్శిజామాబాద్‌జిల్లా